مگر قرآن خدا غلط می شود اگر یک بار هم ما به سبک جناب استیون کینگ، به رسم برخی از دولتمردان امروزی بجای شانگهای بگوییم شاونگهای؟ متخصصین اقتصادی ایران و غرب پاسخ میدهند که آیا گشایشی در راه خواهد بود و طبعا، تاریخ سرانجام کار را نشان خواهد داد.
تاریخچه:
سازمان همکاری‌های شانگهای Shanghai Cooperation Organization که در ابتدا شانگهای ۵ نامیده میشد، سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. (1) این سازمان در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. اندکی بعد، ازبکستان هم به این سازمان پیوست و این سازمان رسما به "سازمان همکاری شانگهای" تغییر نام داد. در سالهای بعد، کشورهای مغولستان در سال 2004 و سپس بلاروس به عنوان عضو به این پیمان پیوستند. کشورهای ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال 2005 عضو ناظر این پیمان شدند. عضویت کامل هندوستان و پاکستان در ژوئیه ۲۰۱۷ به تصویب رسید.
ایران در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ میلادی (برابر با 26 شهریور ماه سال 1400 خورشیدی) و در پایان اجلاس بیست‌و‌یکم به عنوان نهمین کشور با رای تمام اعضا رسما به عضویت این سازمان درآمد. نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو (و پیمان سابق ورشو ، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.
این بزرگ‌ترین سازمان همکاری‌های منطقه‌ای در جهان و حتی بزرگتر از اتحادیه اروپا است. البته اتحادیه اروپا یک اتحاد به تمام معنی محسوب می‌شود که ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسیِ کشورهای عضو را در بر می‌گیرد (2) ولی وجه سیاسی پیمان شانگهای بر جنبه اقتصادی آن می چربد. دو کشور چین و روسیه، نقش اصلی و تعیین‌کننده در سازمان شانگهای دارند.
مهمترین نکات بازگفته برخی کارشناسان اقتصادی به قرار زیر است:
- فرصت حضور ایران در بازار ۳۳۰میلیارد دلاری پیمان شانگهای
برخی کارشناسان معتقدند عضویت دائمی کشورمان در پیمان شانگهای، ظرفیت بزرگی برای توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی طرفین و بهره‌مندی ایران از تجارت330میلیارد دلاری کشورهای عضو دارد و درعین حال اثرگذاری تحریم‌های غرب علیه ایران را نیز کاهش می‌دهد.
تصمیمات این اجلاس پهنه وسیعی معادل 36 میلیون کیلومتر مربع از کره زمین، یعنی حدود ۲۳ درصد از کل وسعت خاکی و جمعیتی افزون بر سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر یعنی نزدیک به ۴۵ درصد مجموع جمعیت جهان را در بر می‌گیرد؛ ضمن آنکه ۲۵ درصد از رشد تولید ناخالص داخلی جهان در قالب این پیمان منطقه‌ای به عنوان بزرگ‌ترین سازمان همکاری منطقه ای متمرکز است. مجموع ارزش صادرات درون گروهی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۷، در حدود ۳۲۹ میلیارد دلار بوده است. (3)
یک کارشناس اندیشکده دیپلماسی اقتصادی میگوید: عضویت دائمی کشورمان در این سازمان منطقه‌ای باعث حفظ و گسترش بازار مصرفی بزرگ برای نفت و صادرات غیرنفتی و نیز رفع نیازمندی‌های تکنولوژیک و منابع مالی مورد نیاز برای توسعه صنعتی، تسریع در پیوستن ایران به پروژه یک کمربند یک راه (سرمایهگذاری چین برای احیای جاده ابریشم)، تحکیم و تقویت روابط با کشورهای حوزه ژئوکالچر (جغرافیای فرهنگی) یعنی آسیای مرکزی و ایجاد بلوک‌بندی جدید در عرصه قدرت جهانی با محوریت ایران، چین، روسیه و هند در مقابل نظم موجود‌اشاره کرد که هر یک در نوع خود فرصت‌های تکرار نشدنی هستند.
2- اثرگذاری بر کاهش تحریمها
پروفسور ویلیام بیمن، استاد دانشگاه مینه‌سوتای آمریکا هم که یک پژوهشگر شناخته شده بین‌المللی در زمینه غرب آسیا و آسیای میانه محسوب می‌شود به تازگی گفته است عضویت ایران در سازمان شانگهای تحریم‌های غرب را بی‌اثر خواهد کرد. (4)
به گفته این کارشناس، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای باعث افزایش تجارت، دور زدن تحریم‌های آمریکا و افزایش قدرت مانور اقتصادی ایران در جهان خواهد شد. ایران با عضویت در این سازمان می‌تواند ابزار چانه‌زنی برای خود ایجاد کند و در مقابل تحریمها آسیب کمتری ببیند. در واقع این سازمان، جایگزینی برای دور زدن تحریم‌هاست.
بیمن می‌افزاید: در صورت عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، بسیاری از تحریم‌های یکجانبه غرب، قدرت فعلی و اولیه خود را از دست خواهند داد، زیرا گزینه‌ها و فرصت‌های جایگزینی به منظور بهره‌مندی از منافع اقتصادی برای تهران ایجاد خواهد شد. وی خاطرنشان می‌کند: ایران سیاست نگاه به شرق را به صورتی جدی در دستور کار قرار داده است. در واقع سیاست نگاه به شرق در حال حاضر اولویت ایران در روابط تجاری و اقتصادی است.
3- تنوع در روابط تا رسیدن به روابط برد- برد
معاون اسبق وزارت نفت در این زمینه می گوید: هرچند پیوستن به پیمان شانگهای می‌تواند آورده امنیتی و اقتصادی برای همه کشورهای عضو از جمله ایران داشته باشد، اما باید به این نکته توجه کرد که : اولا این تغییرات زمان بر خواهد بود و نیاز به برخی اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور دارد و ثانیا نباید ایران صرفا به بازار کالاهای شرقی بدل شده و خودش از صادرات و تولید بیشتر محروم شود.
به گفته وی، ایران به صورت سرجمع در حوزه نفت و گاز رتبه اول دنیاست و با عضویت در این اتحادیه‌ها می‌تواند یک تضمین امنیت انرژی برای بلوک‌هایی که از حجم تجارت بالایی برخوردار هستند، باشد. با توجه به موقعیت ژئوپلتیک ایران و ظرفیت‌های تمدنی، تاریخی، اقتصادی، نیروی انسانی تحصیل کرده و امنیت پایدار در منطقه ، پیوستن رسمی ما به اجلاس شانگهای و در قدم بعدی اتحادیه بریکس می‌تواند موازنه تک بعدی جهان در قرن ۲۱ را تغییر دهد.
به گفته این کارشناس اقتصاد انرژی، ما باید این استراتژی جدید دولت در مورد کشورهای همسایه را در جهت توسعه و تعمیق همکاریها در دستور کار جدی قرار دهیم زیرا طبیعتاً در صورتی که این همکاریها گسترش یابد می‌توانیم از همکاری و لابی آنها در مجامع بین‌المللی، برای توسعه روابط راهبردی، خنثی کردن تحریمها و توسعه همکاری‌های دو یا چند جانبه به نفع خودمان استفاده کنیم. عضویت رسمی ایران در این اجلاس و البته در قدم بعدی اتحادیه بریکس، می‌تواند یک بازی برد- برد تلقی شود.
رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز میگوید با توجه به اینکه ما عضو سازمان تجارت جهانی نیستیم، هزینه تجارت برای ما بالاتر از دیگر کشورهاست، از این رو عضویت در این پیمان‌ها که به تخفیف در تجارت یا تعرفه ترجیحی منجر می‌شود برای ایران اهمیت فراوانی خواهد داشت. در حوزه واردات نیز امکان تامین بسیاری از نیازهای کشور از طریق اعضای این پیمان وجود دارد.(5)
وی با بیان اینکه عضویت در این پیمان نتایج مثبتی دارد اما همچنان گره‌های اصلی تجاری ایران را حل نمی‌کند، تشریح کرد: بسیاری از اعضای این پیمان با آمریکا و کشورهایی که ما را تحریم کرده‌اند ارتباط اقتصادی گسترده دارند و این تلقی که آنها به راحتی همکاری‌های خود با ما را گسترش خواهند داد درست نیست. ما باید در برجام در صورتی که حقوقمان به رسمیت شناخته شد، برای لغو تحریمها تلاش کنیم. از سوی دیگر باید درباره اف ای تی اف که یک تصمیم داخلی است نیز به جمع بندی برسیم تا با کنار زدن محدودیت‌های بین المللی، امکان استفاده حداکثری از ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری کشور فراهم شود.
4- صنعت انرژی ایران: تعرفه ها و توسعه صنعتی
نماینده سابق ایران در اوپک در این باره میگوید: باتوجه به اینکه با کشورهای عضو سازمان شانگهای روابط نزدیک داشتیم و جزو خریداران نفت ما هستند، امیدواریم با عضویت در این پیمان روابط ما بهتر از گذشته شود و برخی کارها تسهیل یابد.(6) خطیبی با بیان اینکه قزاقستان و روسیه دو تولید کننده بزرگ در این سازمان هستند که در اوپک پلاس نیز حضور دارند، اظهار کرد: بنابراین قبل از عضویت در این سازمان نیز با آن ها همکاری هایی را داشتیم و امیدواریم که میزان همکاریها هم با کشورهای تولیدکننده و هم با کشورهای مصرف کننده بزرگ همچون چین و هند توسعه یابد. اما اینکه تصور شود با عضویت در پیمان شانگهای، میزان فروش نفت و روابط اقتصادی با این کشورها به رابطه قبل تحریم بازگردند، بعید به نظر می رسد.
وی با تاکید بر اینکه چنین پیمان هایی بر بهبود روابط تاثیر دارد، گفت: این مساله در موضوع تعرفه ها نیز بسیار کمک خواهد کرد که مربوط به بحث های صادرات و واردات می شود. در حوزه سرمایه گذاری ها در صنعت نفت و گاز نیز امور تسهیل خواهد یافت.
توسعه صنعتی، اما به خصوص حوزه انرژی مستلزم جذب سرمایه و تکنولوژی است و این موضوع تا زمانی که وضعیت سیاسی با ثبات نشود امکان پذیر نخواهد بود. در صورتی که موفق به افزایش فروش نیز شویم هم در شرایط فعلی نمی توانیم شرکت های تراز اول را جذب کنیم تا صنعت را توسعه دهیم، گفت: در حال حاضر پارس جنوبی نیازمند ۵۰ میلیارد دلار سرمایه برای تولید پایداراست و از آن طرف صنعت نفت نیز برای اینکه بخواهد سرپا بایستد به ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
همچنین یک کارشناس ارشد حوزه انرژی درباره تاثیر این پیمان در فروش نفت به صورت غیر علنی می گوید: میزان فروش نفت ایران از طریق دور زدن تحریم ها آنقدر نیست که بتواند جوابگوی مشکلات اقتصادی کشور باشد. خریداران نفت در دنیا دولت ها نیستند و نفت را نمی توان به راحتی جا به جا کرد. برای فروش باید طرف خریدار وجود داشته باشد و شرکتهایی برای حمل و بیمه نیز مسوولیت را برعهده گیرند و از آن طرف نیز شرایطی برای دریافت پول محیا باشد.
وی با بیان اینکه این مبالغ را نمی توان از طریق فروش نفت با دور زدن تحریم ها بدست آورد، گفت: حتی اگر سرمایه آن نیز وجود داشته باشد امکان حضور شرکت های خارجی در ایران نیست و این ها مسکن هایی هستند که بتوان در کوتاه مدت فروش را افزایش داد و برخی مشکلات روزمره کشور را برطرف کرد.
5- تجارت و بازرگانی:
یک کارشناس معتقد است از طرفی افزایش تجارت ایران با اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای مشکلات جدی دارد؛ اول آنکه قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی در کشور بالا و کیفیت آن پایین‌تراست و معمولا قدرت رقابت با کالاهای مشابه تولیدی در کشورهای دیگر عضو را ندارند. دوم آنکه ایران در تحریم قرار دارد و اکثر کشورهای عضو آن سازمان در معامله با ایران احتیاط کرده و از انعقاد قرارداد با طرف‌های ایرانی خودداری می‌کنند. سوم آنکه به‌علت نداشتن عضویت در FATF امکان جابه‌جایی وجوه ایرانی در مسیرهای بانکی غیرممکن است و سازمان شانگهای هیچ مکانیزم یا روش جایگزین دیگری برای انجام معاملات ندارد ولی سایر کشورهای عضو شانگهای ممکن است از امتیاز تعرفه‌ای که از ایران می‌گیرند، استفاده کنند. مشکلات جابه‌جایی وجوه، حتی واردات به‌ایران را نیز مشکل خواهد کرد.
از طرف دیگر وی معتقد است: ممکن است زمینه‌های فعال‌سازی روابط و همکاری‌های فرهنگی با هندوستان و روابط امنیتی آن با سایر اعضا پا برجا بماند و بتواند ایران را از امکاناتی که فراهم می‌کند، بهره‌مند سازد، همچنین امید می رود قوای سه گانه با ایجاد هماهنگی با مقررات سازمان شانگهای که هماهنگ با مقررات تجارت بین‌المللی است، بخش عمده‌ای از تضادهای درونی و بیرونی مقررات کشور را برطرف نموده و گام مهمی برای فعال‌شدن در سازمان‌های بین‌المللی بوجود آورند.
اما مهمترین رکن عضویت در سازمان شانگهای تغییر نگرش سیاستگذاران کشور است که گسترش تجارت و سرمایهگذاری را جایگزین خودکفایی کنند. اگر این اصل به‌درستی پذیرفته شده باشد، عضویت ایران در این سازمان می‌تواند مزایای جدی برای کشور به‌دنبال آورد و این تغییر نگرش خود مسیر پیوستن به FATF و همکاری نزدیک‌تر با غرب را به‌همراه داشته باشد تا تحریمها برداشته شوند و کشور امکان گسترش مبادلات و سرمایه‌‌گذاری‌های جدید را پیدا کند. شاید از این مسیر بتوان روند نزولی تولید ملی و رکود را به‌روندی مثبت برای توسعه تغییر داد.(7)
شیرین هانتر، استاد ایرانی-آمریکایی در دانشگاه جورج تاون و تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه و آسیای مرکزی با انتشار یادداشتی در پایگاه اینترنتی میدل‌ایست آی، ضمن بررسی ابعاد این عضویت برای ایران استدلال کرده که ایران برای بهره‌مندی از استراتژی شرق‌گرای خود نیازمند بهبود روابط با غرب است. به علاوه، وی هرگونه مزایای ناشی از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، را نیازمند گذشت زمان تقریبا بلندمدت می داند تا به مرحله اجرا برسد.
به نظر وی، چین بارها از توافقنامه‌های مختلف برای توسعه میدان‌های نفتی در ایران خارج شده و امضای توافق‌نامه همکاری 25 ساله ایران و چین در مارس 2021 نیز هنوز باعث سرمایهگذاری عمده جدید چین در ایران نشده است. وی به پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAAS) اشاره کرده و آن را رقیبی برای سازمان شانگهای محسوب می نماید. به علاوه به اعتقاد وی منافع اقتصادی مختلف اعضای این سازمان و موانع اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیکی موجود را برشمرده و نهایتا اظهار می دارد تا زمانی که ایران از پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) خودداری کند، از مزایای عضویت در سازمان همکاری شانگهای سود عمده‌ای کسب نخواهد کرد.(8)
آخرین بروز رسانی: 14 مهر 1400
منابع:
- ویکیپدیای فارسی
- تجارت نیوز- 27 شهریور 1400
- خبرگزاری مهر- 24 شهریور 1400
- روزنامه جام جم- 23 شهریور 1400
- خبرگزاری ایسنا- 29 شهریور 1400
- خبرگزاری ایسنا- مورخ 1 مهر 1400
- دنیای‌اقتصاد- 10 مهر 1400
- اقتصادنیوز- 13 مهر 1400
ارسال نظرهای شما :